SEYİRCİNİN SPORA ETKİSİ
Bir konu üzerinde çalışmadan önce o konu üzerinde bir kavram dili, bir dil oluşturmak okuyucunun konuya hâkimiyetini ve ilgisini arttıracağını düşündüğümüzden işe kavram dilini oturtmakla başlıyoruz.
Taraftarlık; bir görüşten, düşünceden ya da birinden yana olma, ondan yana saf tutma olarak tanımlanmaktadır. Bir spor müsabakasında taraftarın istediği takımının gol atması, maçta yenik düşmemesi, göze hitap eden güzel bir oyun ortaya koyması şeklinde düşünülebilir. Taraftar, tuttuğu takımla bütünleşmiştir: Sevinci, üzüntüsü, kaygısı, mutluluğuyla takımın hissiyatına ortak olmaktadır. Takımı başarılı olduğunda o başarılı olmuştur, takımı yenik düştüğünde o da yıkılmıştır. Kişi hatta toplum, ünlü bir takımla veya sporcuyla kendini özdeşleştirmektedir. Tuttuğu takımın veya sporcunun başarısıyla sevinmekte, yenilince veya kaybedince üzülmektedir.
Özdeşleşme, kişinin bir başkasının davranış sistemini deruni bir şekilde içinden benimseyip kendisine mal etmesinin yanı sıra, özümsediği bir örneğe göre, kendi ruh, düşünce ve davranış yapısını yeniden organize etmesidir.
Ortak, fikirlerle hareket eden ve aynı heyecanı taşıyan teşkilatsız ve sürekli olmayan bir grup “kalabalık” olarak da bilinmektedir.
Spor seyircisi, sporda estetik ve güç performansının üretildiği anda spor müsabaka alanında ve yayın araçları başında ortaya konulan gösterimi paylaşmak için bu ortamlarda bulunan bireylerin tümüdür.
Tarihten örnek vermek gerekirse; “Sporun tarihsel gelişimini başlangıcında güçlü bir seyirci, oyuncu ayrımının olmadığı görülür. Seyirciler o dönemde, aynı zamanda potansiyel yarışmacılardı ve belli koşullar altında seyircilerdi. Ortaçağ İngiltere’sinde bazen iki binden fazla kişinin katıldığı top oyunlarında, seyircilerle katılımcılar arasında küçük bir ayrım vardı. Seyirciler rastlantısal olarak oyuna karıştıklarında pasif rollerini bırakıp oyuncu oluyorlardı.”
Bireyin kendisinin önemine ilişkin büyüklük duyguları taşıması, başarı ve yeteneklerini abartması, kendini özel ve önemli görmek, hep saygı görmeyi beklemek narsisizm olarak adlandırılmaktadır. Spor camiamızda bu niteliklere sahip bir çok yönetici, teknik ekip ve sporcu mevcuttur. Elit spor kesimine doğru sınıf atlamış ve atlama yolundaki sporcu ve bireyin davranışlarında gözlenilen kibir; yandaş ve yandaş olmayan kesimlerce sporcunun davranışlarında algılanma, bireylerin zihinde farklı inşasına neden olmaktadır.
Spor Seyircisi Bir Takımı Neden Destekler:
- Referans Grupları: Aile, arkadaş, eğitmen, değer verilen bir birey gibi bir çok kişinin etkisi altında kalarak bir takıma gönül verildiği görülmektedir.
- Grupla Özdeşleşmenin Kaynakları: Aidiyet hissedilen bir grubun değerlerini kendi değerleriyle bütünleştirerek, aynı olaylardan benzer bir duygusallık içinde etkilenme durumu olarak adlandırabiliriz.
- Dini, Etnik ve Milli Özdeşleşme: Milli ve aynı dine mensup bireylerin karşılaştığı müsabakalarda insanlar genel itibarıyla kendisinin mümessili olduğu, oynayanla bir ortak niteliği bulunan takım ve oyunculara karşı ayrı bir özümseme ve birliktelik hissettiği durumu halidir.
İnsan doğası gereği hedef yönelimli bir varlıktır. Temaşa yönü ağır basan insanî faaliyetler zekâdan ziyade estetik ve güzellik duygusuna hitap eder. Spor seyircilerinin müsabakaları izleme nedenleri değişiklik göstermektedir. Her branşın izleyicisinin farklı bir amacı olabileceği gibi, belli bir spor branşını izleyenlerin de birbirinden faklı amaçları olabilir. Spor izleyicilerinin genel amaçları birkaç başlık altında toplanabilir:
n Eğlence: Serbest zamanları değerlendirmek için tek başına ya da grup olarak müsabakaların izlenmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesi.
n Sosyal Kimlik: Buna örnek olarak futbol seyircisinin "cemaat" tipi özelliği göstermesi söylenebilir. Çünkü taraftarlar takımlarının renklerini taşıyan başlık ve atkılarla dolaşmakta, amigolar cemaat ruhunu pekiştirmektedir. Bu da ait olma duygusunun spor kanalıyla yaşandığını göstermektedir.
n Deşarj: Spor yapma negatif enerjinin atılması için bir araçtır. Aynı zamanda spor izleyicileri de benzer şekilde deşarj olmaktadır. Yapılan tezahüratlar, toplu söylenen şarkılar ve yaşanan coşku, deşarj işlevini görmede yardımcı olmaktadır. Bazı araştırmacılar, sporun bu işlevini bir çeşit "istim boşaltma" veya "güvenlik valfi" olarak değerlendirmektedir.
n Maddi Beklenti: Spor toto, spor loto ve at yarışı bahisleri, izleyicilerin bu alandaki beklentilerini karşılamak üzere değerlendirilmektedir. Spor seyircilerinin organize olarak ve resmi kanallarla maddi beklenti temin etmeye çalıştığı kurumlar bunlardır. Ayrıca "gider" olarak bilinen ve iki kişinin bir müsabaka sonucuna göre iddiaya girmesini içeren gelenek de halk arasında bulunmaktadır.
Seyircinin Tepkisi
Seyircinin algısını ve vermiş olduğu tepkinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bireyin çevresinin ve bulunduğu ortamın geçmişten getirdiği değerler üzerinde oluşan bu hissiyat durumu bireyin vereceği tepkinin de şekillenmesinde etkendir. Bireyin tepkisi bazı unsurlara bağlıdır:
- Algıdaki Bireysel Farklılıklar
- Grup Etkeni
- Kalabalık Etkenleri
- Kültürel Etkenler
- Sporun, Oyunun Çeşidi ve Mahiyeti
- Oyunun Sonucu
Bazı oyuncuların da oyundan erken alınmaya ve oyun içinde oluşan bazı etkileşimlerden dolayı farklı tepkiler verdiği görülmektedir. İzleyiciler de bu tepkilerden olumlu ve olumsuz yönde etkilenmektedirler.
Grup ve Kalabalık Kültürünün Oluşması
Özellikle futbol karşılaşmalarına ilginin yoğun olması bu durumun örneklerine bu alanda daha çok ulaşılmasını sağlamaktadır. Yine kalabalık ve bu kalabalık içindeki grupların oluşumu oynanan müsabakanın önem ve branşın popülerliği ile doğrudan alakalıdır.
Kalabalık ve grup kültürünün oluşmasında bazı unsurlar sıralamak gerekirse, şunları sıralayabiliriz:
n Bilet kuyruğunda gruplaşmalar
n Pazarlık konusu kurallar
n Kafadarlar grubu
n Kalabalık faktörü ve sürü içgüdüsü
n Kalabalığın Büyüklüğü, Yoğunluğu
n Oturarak ve ayakta seyretmek
n Seyircinin durduğu yer
n Birlikte söylenen şarkı ve gürültü
Oyuncunun Oyundan Alınmaya Tepki Göstermesi
Müsabaka atmosferinden ayrılmak istemeyen oyuncunun, oyun atmosferinden alınıp mahrumiyete tepki göstermesi de seyircileri şiddete yönelik eyleme sevk ettiği çoğu kez görülmektedir. Müsabakanın sertleşmesi ve sonuca ulaşmak isteyen oyuncuların, teknik ekip tarafından oyundan yoksun bırakılması oyuncunun yoğun bir stresli ortamdan çıkarken olumsuz tepkiler vermesine neden olmaktadır.
Bunun yanında oyun içinde maruz kalınan sertlikler sonrası oyuncunun hakem tarafından dışarı atılması, ihraç edilmesi sinirleri aşırı uyarılmış bir oyuncuda çevresine karşı olumsuz davranışlar sergilemesine neden olmaktadır. Altyapı ve genç ekiplerimizin çoğunda bu durumlarda nasıl davranılacağının eğitimi sporcularımıza verilmediğinden elit sporda bunun sonucunu bir şekilde ödemekteyiz. Eğitim veremediğimiz sporcularımız da kendine TV vasıtasıyla günün değerlerini olumlu veya olumsuz şekilde sahiplenip kendi benliğine oturtması bütün spor hayatını etkileyebilmektedir.
Seyirci bu mahrumiyetten, şiddete yönelik tepkiselliğini gösterdiği dönemler olmaktadır. Ancak seyirci anlayışının yavaş yavaş geliştiği ülkemizde de bu davranışlara yani verilen tepkilere karşı tepkilerin oluşması “savaşçı taraftar” kimliğinin tepe noktasından aşağıya doğru geçtiğini göstermektedir.
Futbolcular da seyircilerin olumlu tavır takınmasından yana olduğunu araştırmalar ortaya konmaktadır. Futbolcular, destek veren seyircilerin maça mutlaka imkânları dâhilinde gelmelerini ve maçın son dakikasına kadar tezahüratlarını sürdürmelerini beklemektedirler.
Sporcuyu müsabaka sırasında hangi faktörün yönlendirdiği kişiye, zamana ve mekâna göre değişebilir. Önemli olan, sporcunun duygularının ve düşüncelerinin kontrolünü yitirmemesidir.
Amatör ve Profesyonel Futbolcuların Seyircilerden Beklentileri
1- Futbolcular, seyircilerden takımlarını maç süresi boyunca, sonuç ne olursa olsun desteklemelerini beklemektedir.
2- Seyircilerin maçın sonucu ne olursa olsun kötü-küfürlü tezahürat ve taşkınlığa varan davranışlar yapmamalarını istemektedir.
3- Seyircilerin maç öncesi, maç esnasında ve maç sonrasında sadece takımlarıyla ilgilenmelerini istemektedir.
4- Seyircilerin, dostluk, kardeşlik ve fair play davranışları her zaman ilke edinmelerini istemektedir.
5- Futbolcular seyircilerin kendilerinden her zaman iyi oynayıp kazanmayı beklememelidirler. Sporda kaybetmenin de doğal bir sonuç olduğunu öğrenmeleri gerektiğini belirtmektedir.
6- Seyircilerin iyi oynadıklarında olumlu tezahürat, kötü oynadıklarında olumsuz tezahürat yapmalarını doğru bulmadıklarını ve her durumda iyi ve yapıcı tezahürat yapmalarını beklemektedir.
Olumsuz tezahürat her zaman rakip takıma karşı gerçekleştirilmez; taraftarlar tuttukları takımın veya destekledikleri bireyin performansı kötü olduğunda ve genellikle de bu durum uzunca bir süre devam ettiğinde kendi takımlarına karşı da kötü tezahüratta bulunurlar ve onları yuhalarlar.
Kötü tezahüratın sebebi; genellikle oyuncu, teknik ekip ve idareciler konusunda hayal kırıklığı yaşamalarıdır. Sporcuların rasyonel çaba ve performans göstermediklerinden dolayı kötü tezahüratın gerçekleştiği müsabakalar olabilmektedir.
Spor müsabakaları sırasında yarışmanın gereklerini yerine getirmeleri konusunda belli kaygılar yaşayan sporcuların, bir de seyircinin olumsuz tezahüratına maruz kalmaları sonucunda rakip takıma karşı saldırgan davranışlar sergilemeleri, oyundan kopmaları, verilen taktikleri unutmaları kaçınılmaz bir durumdur.
Olumsuz tezahürat, sporcunun duygu durumunu olumsuz etkilemekte, bu olumsuz duygu durumu da sporcunun performansının kötüleşmesine yol açmaktadır.
SALDIRGANLIĞIN YÖNÜ VE TÜRLERİ
Ø Kendine Yönelik Saldırganlık
Ø Dışa Yönelik Saldırganlık
Ø Temel Saldırganlık
Ø Araçlı Saldırı
Ø Doğrudan Tahrip Edene Yapılan Saldırganlık Türü
Ø Tahrip Edenin Dışındakilere Yapılan Saldırganlık Türü
SPORDA SALDIRGANLIĞI PEKİŞTİREN FAKTÖRLER
Æ Antrenörler, sporcunun takım arkadaşları ve ailelerden oluşan referans grupları,
Æ Sporun yapısı ve kuralları, uygulamadan sorumlu kişiler ve hakemler,
Æ Taraftarlar, medya ve genelde toplumdur.
Sonuç olarak spor müsabakaları ve özellikle futbol eksenli alınması gereken önlemler ise şöyle olabilir:
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Yasal Önlemler
İhtiyaç duyulan gerekli yasal tedbirlerin alınması.
Mimari Önlemler
Giriş çıkışların ayarlanması, tel örgüler, statların koltuklandırılması
Güvenlik Önlemleri
Güvenlik komitesinin oluşturulması, eş güdüm toplantıları, kamera sistemi, mevcut seyirci kapasitesinin aşılmaması.
Kulüplerin Önlemleri
Spor yöneticilerinin sorumsuz tutum ve söylemlerden kaçınmaları, kucaklayıcı, hoş görülü ve sağ duyulu davranmaları
Basına İlişkin Önlemler
Spor yayınlarının kışkırtıcılıktan uzak, doğru, objektif, yanlış anlamalara neden olmayacak; taraftarı ve halkı eğitici tarzda olması
Eğitim
Sportif eğitimin milli, manevi ve ahlaki değerlerle bütünleştirilmesi.
Ekonomik Önlemler
Toplumun hayat standardının geliştirilmesine yönelik tedbirlerin alınması (Etkileri alınan tedbirlerden üç dört yıl sonra kendini gösterir)
