MOTİVASYON1
Kelime anlamı etki altına almak, harekete geçirmek, teşvik etmektir. Motivasyon insanların belirli bir amacı gerçekleştirmek için davranışa geçmeleri olarak tanımlanır.
Herkesin bir takım tatmin edilmemiş birtakım ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçların uyarılmasıyla güdüler ortaya çıkar. Güdüler kişiyi davranışa iten bir güçtür. Birey ihtiyacını karşılamak için güdülendikten sonra davranışa geçer. Bu davranışı sonucunda da ihtiyaç tatmin olur. Mesela karnı aç olan kişi yiyecek ihtiyacını karşılamak için yiyecek bulma davranışına yönelir ve yemek yiyerek ihtiyacının tatminini sağlar.
Motivasyon süreci kişinin ihtiyaçlarını belirlemekle başlar. Bu ihtiyaçlar kişinin herhangi bir zamanda eksikliğini hissettiği psikolojik, sosyal ihtiyaçlar olabilir.
Motivasyon amaca yöneliktir. Amaç ise bireyin başarmak istediği sonuçtur. Bu amaçları başarmak kişinin ihtiyaçlarını azaltmasına neden olur. (1)
MOTİVASYONUN ÖZELLİKLERİ
Motivasyon kişisel ihtiyaçlar, istekler ve dürtülerden kaynaklanır ve kişiye bir davranışta bulunma isteği verir. Motivasyon bir amaca veya ödüle yöneliktir. İşyerinde sarf ettiğimiz güç, ödül kazanmayı, statümüzü değiştirmeyi, v.b. şeyleri umduğumuz içindir. Yani motivasyondaki anahtar özellik amaca ve istenilen sonuca yönelik olmasıdır.
Amaçlar davranışı kontrol etmez, sadece etkiler ve kişiyi ihtiyacını tatmin etmek için uyarır.
Motive olduğumuz zaman yaptığımız şey bizim motive olmadığımız zaman yapamadığımız şeydir.
Bir ihtiyaç tatmin edildiğinde diğeri ortaya çıkar.
Tatmin edilmiş bir araç artık motivasyon aracı değildir.
Davranışın değişmesine yol açan üç duygu vardır: Korku, görev, sevgi. Korkudan dolayı motive olduğumuzda bunu mecburiyetten yaparız. Görevden dolayı motive olduğumuzda bunu yapmamız gerektiği için yaparız. Sevgiden dolayı motive olduğumuzda ise bunu istemediğimiz için yaparız. İnsan davranışı gelişigüzeldir. Bütün davranışlarımız içsel motivasyonumuza bağlıdır. (1)
KONSANTRASYON
Günümüzde başarı, bir bakıma konsantrasyonla eş anlamlı hale gelmiştir. Her sporcu iyi sporcu olması sayesinde başarılı olduğunu söyler.
Bunun terside doğrudur. Mağlup olan her sporcu yeterince konsantre olamadığını söyler. İki büyük futbol takımının maçı genellikle derby diye isimlendirilir ve hangi takım maça daha iyi konsantre olmuşsa, konsantrasyonunu maç öncesi ve sırasında korursa, onun kazanma şansı daha fazladır.
Futbolda defans oyuncularının aralarındaki anlık bir anlaşmazlıktan doğan basit bir hatayla rakibin gol atması, basketbolda kritik bir andaki serbest atışlarda seyircilerin agresif davranışları, belki maçın kaderini değiştirecek bir topu dışarıya atmanıza neden olarak konsantrasyonunuzu bozabilir. Maç ya da yarışma sırasında kafanızın kişisel problemlerinizle dolu olması, zihninizi bir noktada toplayıp kendinizi yaptığınız işe verememeniz, konsantrasyon eksikliğinden kaynaklanan hataları da beraberinde getirir.
Bir futbol maçında, eğer uzatmaya gidilmişse, konsantrasyonun önemi iyice artar. Bütün sporcular kazanmak için bütün güçleriyle mücadele etmişlerdir, ancak sonucu uzatma belirleyecektir. Bu yüzden konsantrasyon maç bitimine kadar korunmalıdır. İşte sporcuları zafere götüren en önemli özelliklerden biri, konsantrasyonu kullanabilme gücüdür. Yoğunlaşma ve hazır olma, olaylara duyarlılık ve yönlendirilebilme, konsantrasyonun maksimum kapasite de kullanılmasını sağlar. (2)
KONSANTRASYON VE DİKKAT
Sporcular, yaptıkları sporlara göre, maç ya da yarışmada değişik konsantrasyona ihtiyaç duyarlar. Bir futbolcunun rakip kale önünde hiç beklemediği bir anda ayağına top gelirse gol atma şansı düşük olur. Bir kaleci kolay top diye önemsemediği bir anda gol yiyebilir.
Yukarıda saydığımız örneklerde konsantrasyonu etkileyen en önemli özellik, sporcunun dikkat yeteneğidir. Dikkat ve konsantrasyon, yakın olarak kullanılmakla beraber birbirini tamamlayan iki ayrı kavramdır.
Dikkat, hedefe yönelik bilinçli bir algıdır. Yapılması gereken hareketleri yapmamak, dikkatin kalitesiyle ilgili bir durumdur. Dikkatte iki unsur söz konusudur. Dikkatin boyutu (daraltma ve genişletme becerisi) ile dikkatin yönü (iç ve dış dikkat).
Dikkatin Daraltılması
Sporcunun yüksek konsantrasyona ulaşmak için dikkatini bilinçli olarak daraltabilmesi, herhangi bir durumda tüm dikkatini yalnızca bir olaya toplayabilmesi gerekir. Kaleci bir penaltı atışında dikkatini tamamen penaltı atan sporcuya yöneltmeli, serbest atış yapan bir futbolcu barajın üstünden topu hedefine göndermeli, servis atan tenisçi ise servis atacağı nokta ile servisin atılış şekline yoğunlaşmalıdır.
Dikkatin Genişletilmesi
Yüksek konsantrasyona ulaşmanın ikinci bileşeni, dikkat odağının genişletilmesidir. Basketbolda oyun kurucu, set oyununa geçtiği ya da hızlı bir hücum organize ettiğinde, dikkatini genişleterek uygun zamanda kime pas vereceğini belirlemeye çalışır. Oyun kurucu topla diğer sahaya geçmeye çalışırken antrenörün talimatlarını dinlemeye çalışıyorsa dikkat odağını genişletmektedir. Bir futbol maçında ihtimalleri değerlendirerek boşa kaçan oyuncuya pas atılması da dikkat odağını genişletmeye örnek gösterilebilir.
Dikkatin İç ve Dış Yönü
Sporcu herhangi bir durumda dikkatini belirleyen değişik unsurların etkisi altındadır. Düşünceleri içe yönelikse, sporcunun dikkatini kendi kafasındaki düşünceler belirler. Düşünceleri dışa yönelikse, dikkatini bu sefer dışarıda meydana gelen olaylar yönlendirecektir. Herhangi bir antrenman ya da maçta bu dört durumun hepsi değişik zamanlar ve değişik biçimlerde yaşanır. Sporcunun duruma göre yeteneklerini geliştirmesi, konsantrasyon becerisini geliştireceği için büyük önem taşıyacaktır. (2)
Kaynaklar
1. YILDIRIM Hakan, ‘Futbolcuların Hakem Kararlarına Verdikleri Tepkiler’, bitirme tezi, (İstanbul/2005).
2. BİÇER Turgay, ‘Doruk Performans’, 3. baskı, Beyaz, yayınları, (İstanbul/1998), s. 72, 73, 77, 78, 104.
